Śliwniak Józef (Jasza) (1899—1942), rzeźbiarz metaloplastyk, scenograf, malarz.
Ur. w Kijowie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej.
Nie wiadomo, gdzie kształcił się Ś. Od r. 1926 działał w Warszawie; w maju t.r. zaprojektował tamże z J. Edelszteinem scenografię do sztuki „Joszke muzykant” O. Dymowa w reżyserii Henryka Arbota, wystawionej na otwarcie Teatru «Skala». Wykonywał formistyczne dekoracje do spektakli założonego w r. 1925 Pierwszego Warszawskiego Teatru Miniatur Azazel. W tym czasie uprawiał też malarstwo; w r. 1927 na Wystawie Wiosennej w Polskim Klubie Artystycznym pokazał obrazy, które Wacław Husarski ocenił jako niewolne od wpływów Stanisława Ignacego Witkiewicza i kubizmu, ale interesujące kolorystycznie. Natomiast eksponowane tam duże płótno Ś-a o nieokreślonej tematyce Jerzy Centnerszwer uznał za nieudane połączenie kubizmu i ekspresjonizmu („Nasz Przegl.” 1927 nr 152). Ś. należał do Żydowskiego Tow. Krzewienia Sztuk Pięknych (ŻTKSP) i w jego nowo otwartym lokalu wystawił w maju 1928 na Salonie Wiosennym Sztuki Żydowskiej obrazy, obecnie nieznane. Pod koniec l. dwudziestych zaczął eksponować prace wykonane w technice metaloplastyki; wkrótce stała się ona główną domeną jego twórczości. Płaskorzeźby trybował zwykle w blasze miedzianej lub mosiężnej, niekiedy je patynował. Jego pierwsze (znane z reprodukcji) dzieło w tej technice to Zuzanna i starcy z r. 1928.
Współpracując nadal z teatrem, zaprojektował Ś. dekoracje do sztuk „Der Toyber” D. Bergelsona (reż. Dawid Herman) oraz „Śpiewaka jazzbandu” S. Raphaelsona, wystawionych w kwietniu 1930 w Warszawskim Nowym Teatrze Żydowskim. W twórczości rzeźbiarskiej czerpał m.in. z żydowskiej obrzędowości (Orszak ślubny, 1931) i życia codziennego (Nosiwoda, 1932), a także sięgał po tematy muzyczne (Taniec, 1930, Fuga i Muzykanci, oba 1931). Jego wczesne rzeźby charakteryzowały się monumentalnością, mimo stosunkowo płytkiego reliefu, klasycyzującą stylizacją oraz rytmicznym układem postaci, często wkomponowanych w arkadę; nawiązywały one do twórczości grupy «Rytm». Rytmiczność i lapidarność kompozycji w dziełach Ś-a, pokazanych na Salonie Dorocznym ŻTKSP w r. 1931, dostrzegła krytyka (M. Weinzieher, „Nasz Przegl.” 1931 nr 323). Wystawioną tam plakietę Głowa, przedstawiającą patriarchalną twarz brodatego Żyda, zakupiono do zbiorów państw. W tym czasie Ś. pogłębił relief, zaczął używać punktowania i urozmaicił kompozycje, w których pojawiły się wpływy ekspresjonistycznej twórczości M. Chagalla oraz metaloplastyki Marka Szwarca i Wincentego Braunera. Zmiany te dostrzegł Weinzieher („Nasz Przegl.” 1933 nr 15) w dużej płaskorzeźbie Ś-a o nieznanym temacie, eksponowanej na początku r. 1933 na Salonie Zimowym ŻTKSP. Ś. należał do działającej t.r. efemerycznej «Grupy Pięciu», której członkowie czerpali z doświadczeń impresjonizmu i ekspresjonizmu; wziął udział w jedynej wystawie grupy, zorganizowanej wiosną t.r. w ŻTKSP. W r. 1934 został członkiem Zrzeszenia Żydowskich Malarzy i Rzeźbiarzy w Krakowie oraz wystawił swe prace na ekspozycji urządzonej w tamtejszym Żydowskim Domu Akademickim; jego płaskorzeźbę Szajlok zakupiło wtedy krakowskie Muz. Narodowe. W Warszawie w r. 1935 pokazał prace na V Salonie Zimowym IPS oraz na wystawie w ŻTKSP. W tym czasie jego płaskorzeźby stały się na powrót klasycyzujące, bardziej malarskie, odznaczające się miękkością linii. Takie cechy wykazywały prace wystawione w r. 1937 w warszawskim Salonie Garlińskiego, m.in. Głowa kobieca i Nierządnica z Jerycho (Lesbos) (1936, obie w ŻIH) oraz Zaślubiny; Leopold Strakun docenił przemyślane kompozycje kilku wystawionych tam dzieł Ś-a, podkreślając jednak ich niejednolitość stylową („Ster” 1937 nr 38). W r. 1937 uczestniczył Ś. w Warszawie w ŻTKSP w jedynej wystawie efemerycznej «Grupy Siedmiu», pokazując wyrzeźbioną w r. 1936 Otchłań, a także Misterium i studia głów. W pracach tych krytyka dostrzegła uproszczenie formy i zaniechanie sztucznego patynowania. Ś., wspólnie z Maksymilianem Feueringiem, miał jesienią 1937 w Łodzi wystawę w salach Zrzeszenia Kobiet Żydowskich. Był jurorem zorganizowanego w Warszawie w lutym 1939 Salonu Jubileuszowego Stow. Żydowskich Artystów Plastyków w Polsce, a sam wystawił na nim Portret kobiecy.
W czasie drugiej wojny światowej, od r. 1940, mieszkał Ś. w warszawskim getcie. Uczestniczył w pracach Wydz. Kultury Gminy Żydowskiej. Był udziałowcem i pracownikiem tzw. szopu przy ul. Mylnej, produkującego osełki szlifierskie i proszek do czyszczenia bagnetów; miał też udziały w kawiarni «Ogród Artystów». Od lutego 1942 kierował pracami przy wykonaniu witraży do gabinetu prezesa Gminy, Adama Czerniakowa, a następnie do tzw. sali aktowej Gminy (niezachowane). W tym czasie z Natanem Rajngewircem zabiegał o uruchomienie w getcie warsztatu ceramicznego. Podczas likwidacji getta został z innymi pracownikami szopu wywieziony przez Niemców 25 VIII 1942 do obozu zagłady w Treblince i tam zginął.
Prace Ś-a znajdują się w ŻIH i Muz. Narodowym w Krakowie. Były eksponowane w r. 1987 w Olsztynie na „Wystawie dzieł artystów żydowskich 1918—1939” oraz w r. 1989 w Krakowie na wystawie „Żydzi polscy”.
Polski słownik judaistyczny, W. 2003 II; — Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego, zbiory artystyczne, W. 1995; V Salon Jubileuszowy Stowarzyszenia Żydowskich Artystów Plastyków w Polsce, luty—marzec 1939, W. 1939; Wystawa dzieł artystów żydowskich 1918—1939, Olsztyn 1987; Żydzi polscy, czerwiec—sierpień 1989, Kr. 1989; — Blaufuks A., Otwarcie Salonu Jubileuszowego Stowarzyszenia Żydowskich Artystów Plastyków w Polsce, „Literarisze Bleter” 1939 nr 5 s. 76; Chrzanowska A., Metaloplastyka żydowska w Polsce, W. 2005; Husarski W., Z wystaw, „Tyg. Ilustr.” 1927 nr 25 s. 501—2; Krasiński E., Teatr żydowski w Warszawie między wojnami, w: Teatr żydowski w Polsce do 1938, „Pam. Teatr.” 1992 nr 1—4; Malinowski J., Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX i XX wieku, W. 2000; Podhorizer-Sandel E., Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, „Biul. ŻIH” 1974 nr 3; Pol. życie artyst. w l. 1915—39; [Reiss S.], Wystawa Pięciu w oczach zwiedzających, „Nasz Przegl.” 1933 nr 87; Salon Wiosenny Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych, tamże 1928 nr 152; Strakun L., Wystawa prac „Grupy Pięciu” w Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych, „Opinia” 1933 nr 6; tenże, Wystawa prac „Grupy Siedmiu”, „Ster” 1937 nr 11; Styrna N., Zrzeszenie Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy w Krakowie (1931—1939), Kr. 2009; Tarnowska M., Artyści żydowscy w Warszawie 1939—1945, W. 2015 (fot.); Urynowicz M., Adam Czerniaków prezes getta warszawskiego, W. 2009; Weber H., Metaloplastyka J. Śliwniaka, „Nowy Dzien.” 1934 nr 71; Weinzieher M., Grupa 5-ciu, „Nasz Przegl.” 1933 nr 80; tenże, Wystawa Metaloplastyki Żydowskiego Stowarzyszenia Artystów Plastyków, tamże 1936 nr 136; tenże, Wystawa ŻTKSP, tamże 1935 nr 30; — Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 — 23 VII 1942, W. 1983; — „Czas” 1937 nr 312; „Głos Plastyków” 1934 nr 7—8; „Ilustr. Republika” 1937 nr 329; „Nasz Przegl. Ilustr.” 1932 nr 1, 1933 nr 13, 1937 nr 15; „Nowy Dzien.” 1934 nr 64; „Sygnały” 1939 nr 64; „Sztuki Piękne” R. 4: 1927/8 nr 8, dod. Kronika, s. 315; „Wiad. Liter.” 1937 nr 47.
Joanna Daranowska-Łukaszewska